Άρθρο Δρα Χρίστου Τσανήλα: Σε δραματική υποχώρηση ο πρωτογενής τομέας

ΣΕ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ Ο ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ
Του Χρίστου Τσαντήλα*

Μπήκαμε ήδη στον καινούργιο χρόνο και ύστερα από την χαλαρότητα των γιορτινών ημερών ξαναμπαίνουμε στους ρυθμούς της πραγματικής ζωής. Άρχισαν οι πολιτικές συζητήσεις, οι προβλέψεις και οι υποσχέσεις για την βελτίωση της πορείας της χώρας, τη συγκράτηση των τιμών στην αγορά, την ενέργεια, την κατοικία, το κράτος δικαίου κ.ο.κ. Διάφορες ιδέες, «προτάσεις» για μερικότερα ζητήματα, δυστυχώς χωρίς συνεκτικότητα, χωρίς να αποτελούν μέρος ενός συγκεκριμένου σχεδίου πορείας της χώρας στις σύγχρονες πολύ διαφορετικές σημερινές συνθήκες που δημιουργεί η νέα παράμετρος που εισάγουν έντονα οι γεωπολιτικές εξελίξεις και η κλιματική αλλαγή, που επηρεάζουν το σύνολο των τομέων της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Σε αυτό το περιβάλλον, ας δούμε ποιες είναι οι προοπτικές του Πρωτογενή Τομέα της Γεωργίας (ΠΤΓ), ξεκινώντας από μία σύντομη περιγραφή της σημερινής του κατάστασης.   

Γεωργικές εκμεταλλεύσεις 
Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑ (αναφ. 1 τα βασικά χαρακτηριστικά του ΠΤΓ στην Ελλάδα και τη Θεσσαλία ειδικότερα, που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τομείς της οικονομίας, στην Ελλάδα το 2020 λειτουργούσαν 1 εκατ. περίπου αγροτικές εκμεταλλεύσεις από τις οποίες οι 899.000 ήταν γεωργικές (φυτικής παραγωγής) και 110.000 κτηνοτροφικές (ζωϊκής παραγωγής) που χρησιμοποιούσαν 28.23 εκατ. στρ. (δεν περιλαμβάνονται οι αγραναπαύσεις) με τη Θεσσαλία να αντιπροσωπεύει το 9.3% των εκμεταλλεύσεων και το 12% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης. 

Καλλιεργούμενες και αρδευόμενες εκτάσεις
Η χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση καλύπτει το 21.4% της συνολικής επιφάνειας της Χώρας. Οι αρδεύσιμες εκτάσεις της χώρας ανέρχονται σε 20 εκατ. στρ.  περίπου, αλλά οι αρδευθείσες το 2020 κάλυψαν μόλις το μισό, δηλαδή 9.6 εκατ. στρ. περίπου. Στη Θεσσαλία οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι 2.9 3κατ. στρ. αρδεύσιμες εκτάσεις, αλλά οι αρδευθείσες ήταν μόλις 1.7 εκ. περίπου. Δεν είναι γνωστές οι εκτάσεις που αρδεύθηκαν το 2024, αλλά είναι σίγουρο ότι είναι πολύ λιγότερες. 

Απασχολούμενοι στη γεωργία
Ενδιαφέροντα όμως είναι και τα στοιχεία των απασχολούμενων στη γεωργία. Στις προαναφερθείσες γεωργικές εκμεταλλεύσεις το 2020 οι κάτοχοι και μέλη της οικογένειας σε εκμεταλλεύσεις φυσικών προσώπων ανέρχονταν σε 822.430 και απασχολούσαν περίπου 29.000 μόνιμους εργάτες και 853.000 περίπου εποχιακούς εργάτες. Δηλαδή ο αριθμός των απασχολούμενων με διάφορες μορφές ανέρχονταν σε 1.7  εκατ. περίπου. Στη Θεσσαλία τα αντίστοιχα δεδομένα ήταν 66.000 περίπου κάτοχοι και μέλη οικογενειών περίπου 2700 μόνιμοι εργάτες και 58.250 εποχιακοί εργάτες, δηλαδή συνολικά απασχολούνταν στη γεωργία περί τις 127.000 άνθρωποι.  

Εξέλιξη του ΠΤΓ
Πέραν όμως από τη στατική εικόνα των αριθμών μιας συγκεκριμένης χρονικής στιγμής, σημασία έχει η εξέλιξη του ΠΤΓ. Ανατρέχοντας λοιπόν στα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, βλέπουμε ότι οι καλλιεργούμενες εκτάσεις (με αροτραίες καλλιέργειες, λαχανικά, αμπέλια και δενδρώδεις καλλιέργειες) σε επίπεδο Χώρας ότι, από 35.3 εκατ. στρ. το 1991, μειώθηκαν σε 27.2 εκατ. στρ. το 2022, δηλαδή κατά 23% περίπου. Η ίδια τάση, αλλά με μικρότερη ένταση παρατηρήθηκε στην κτηνοτροφία, ο αριθμός των ζώων (βοοειδών, χοίρων, προβάτων, αιγών) μειώθηκε από 15.6 εκατ. περίπου σε 14.2 εκατ. περίπου, δηλαδή ένα ποσοστό περίπου 9%. Η μεγαλύτερη μείωση παρατηρήθηκε στον αριθμό των αιγών (31%), ενώ υπήρξε μικρή αύξηση στον αριθμό των προβάτων (περίπου 4%). 

Αντίστοιχες ήταν οι μεταβολές στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων. Η συνολική γεωργική παραγωγή το 1991 (σιτάρι, βαμβάκι, καπνός, γλεύκος, ελαιόλαδο, πορτοκάλια, λεμόνια) από 5.6 εκατ. τόνους το 1991 μειώθηκε σε 3.3 εκατ. τόνους το 2022 (μείωση 41% περίπου). Τη μεγαλύτερη μείωση παρουσίασε το σιτάρι (62% περίπου), αλλά αυξήθηκε σημαντικά το βαμβάκι (37% περίπου). Η συνολική ζωϊκή παραγωγή σε βασικά προϊόντα μειώθηκε ελαφρά, αλλά μειώθηκε σημαντικά η παραγωγή κρέατος (15% περίπου), ενώ αυξήθηκε ελαφρά η παραγωγή γάλακτος (4%). Αυτή η πορεία της γεωργικής παραγωγής είχε αντίστοιχη επίδραση στην οικονομική του πορεία. Εξετάζοντας τα οικονομικά στοιχεία, όπως καταγράφονται στην ΕΛΣΤΑ βλέπουμε ότι   

Η πραγματική σημασία του ΠΤΓ 
Τα παραπάνω στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν τη δραματική υποχώρηση του ΠΤΓ, η οποία δυστυχώς δεν φαίνεται να υπάρχει η πρόθεση από την Πολιτεία να αναχαιτισθεί. Φαίνεται ότι η ισοπεδωτική λογική πως η σημασία του ΠΤΓ συναρτάται άμεσα με τη συμμετοχή του  στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της Χώρας (κυμαίνεται περί το 3-4%), είναι η κινητήρια δύναμη στη μεταχείριση αυτού το τομέα της οικονομίας. Είναι όμως αρκούντως βάσιμη και ισχυρή η προσέγγιση αυτή; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι για μια σειρά λόγους, η σημασία των οποίων αγνοείται ή υποβαθμίζεται έντονα. 

Κατ’ αρχάς η πραγματική οικονομική συνεισφορά του ΠΤΓ είναι  πολύ μεγαλύτερη εάν συνυπολογισθεί και η προστιθέμενη αξία που δημιουργεί. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (αναφ. 2) η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) του ΠΤΓ (συμπεριλαμβανομένων της φυτικής και ζωϊκής παραγωγής, της δασοκομίας και υλοτομίας, της αλιείας, της βιομηχανίας τροφίμων, της κλωστοϋφαντουργίας, της βιομηχανίας ξύλου και της χαρτοποιίας) υπολογίσθηκε σε 14.91 δισεκ. ευρώ που αντιστοιχεί στο 7.6% του ΑΕΠ. Σημειώνεται όμως ότι το 1995 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 12.6% του ΑΕΠ που σημαίνει ότι υποβαθμίστηκε κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες. Τα μεγάλα αυτά ποσοστά υποχώρησης σημαίνουν όμως ταυτόχρονα ότι υπάρχουν αντίστοιχα μεγάλες δυνατότητες αύξησης με εφαρμογή κατάλληλων πολιτικών. 

Είναι όμως μόνο οικονομική η αξία του ΠΤΓ; Και μόνα τα στοιχεία της απασχόλησης που προαναφέρθηκαν, της συγκράτησης του πληθυσμού στην περιφέρεια και της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και της αυταξίας του λόγω της παραγωγής της τροφής μας, συμπληρώνουν τη σημασία του ΠΤΓ. Τι γίνεται όμως στην πράξη από την πλευρά της Πολιτείας (κεντρικής κυβέρνησης, αυτοδιοίκησης); 

Μία γρήγορη ματιά στη μεταχείριση που έχουν οι βασικοί συντελεστές της γεωργικής παραγωγής από την Πολιτεία, όπως η Γη (νερό, έδαφος), η ενέργεια, αλλά και στην επιστημονική υποστήριξη, την προώθηση της καινοτομίας, την διοικητική μεταχείριση από πλευράς των υπηρεσιών και τη χρηματοδότηση δίνει την πραγματική εικόνα. Ως ενδεικτικά παραδείγματα αναφέρονται τα παρακάτω: Για το νερό, βασικό συντελεστή της γεωργικής παραγωγής, γνωρίζει πολύ καλά ο καθένας ιδιαίτερα στη Θεσσαλία το μέγεθος της αβελτηρίας, όταν παρά τις συνεχείς διαβεβαιώσεις ότι θα ληφθούν μέτρα, δεν εφαρμόζονται ούτε καν οι κυβερνητικές αποφάσεις από την ίδια την κυβέρνηση (βλ. ΣΔΛΑΠ). Για το έδαφος αρκεί και μόνο η το γεγονός ότι η φροντίδα για την αποκατάσταση από τις καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία εξαντλείται στην κάλυψη του κόστους της ανάλυσης ενός αριθμού εδαφικών δειγμάτων για τον καθορισμό της λίπανσης, δείχνει την επιδερμικότητα της προσέγγισης. Για την πολιτική στην προστασία της Γης έναντι της επιδρομής των εταιρειών ενέργειας νομίζουμε ότι είναι αποκαλυπτικό το γεγονός ότι ασχολείται πλέον η Δικαιοσύνη, αφού η Πολιτεία την εγκατέλειψε στην βουλιμία των οικονομικών συμφερόντων. Για τη μεταχείριση των αγροτών σε διοικητικά θέματα, αρκεί να αναλογισθεί κανένας το τι συνέβη και συμβαίνει στον ΟΠΕΚΕΠΕ. 

Μετά τα παραπάνω  θεωρούμε ότι δεν έχουμε «χρείαν μαρτύρων» για το πώς αντιμετωπίζεται ο ΠΤΓ. Ελπίζουμε ότι η αφύπνιση της κοινωνίας πριν φθάσουμε να συζητάμε αντί για τις υψηλές τιμές των τροφίμων, όπως σήμερα, την ύπαρξη αυτών με τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση του ΠΤΓ και την επερχόμενη επισιτιστική κρίση. 

*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι Γεωπόνος – Δρ. Εδαφολογίας, πρ. Διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: [email protected]).