Ύψωμα 731: Εκεί όπου Τρικαλινοί και Καρδιτσιώτες ταπείνωσαν το Μουσολίνι

Η Μάχη της Πίνδου και η Τιτανομαχία του Υψώματος 731 - Δύο καθοριστικής σημασίας γεγονότα με πρωταγωνιστές στρατιώτες από τη Θεσσαλία

Στα μεγάλα και αξιοθαύμαστα ιστορικά γεγονότα της νεότερης ιστορίας των Ελλήνων συγκαταλέγεται και η ηρωική αντίσταση και το πνεύμα θυσίας για την τιμή της πατρίδας που επέδειξε ο Ελληνικός Στρατός, συνεπικουρούμενος από τον ελληνικό λαό, κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41. Τότε οι Έλληνες όχι μόνο απέκρουσαν τον αριθμητικά και υλικά ασυγκρίτως υπέρτερο εισβολέα, αλλά τον υποχρέωσαν σε ταπεινωτική ήττα.

Σ αυτό το έπος ξεχωρίζουν δύο καθοριστικές πολυήμερες μάχες, σύμφωνα με όσα δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο φιλόλογος –δρ. ιστορίας εκπαίδευσης Θεόδωρος Νημάς. «Αυτές ήταν η Μάχη της Πίνδου και η Τιτανομαχία του Υψώματος 731». Και στις δύο, πρωταγωνιστές, σύμφωνα με τον ίδιο, ήταν οι Θεσσαλοί που πολέμησαν μέσα από τις μονάδες της Ι Μεραρχίας (Λαρίσης), δηλαδή το 4ο Σύνταγμα Λαρίσης, το 5ο Σύνταγμα Τρικάλων, το 2ο Σύνταγμα Βόλου, το 51ο Σύνταγμα Τρικάλων, το 52ο Σύνταγμα Λαρίσης και την Ταξιαρχία Ιππικού Λαρίσης. Στη Μάχη της Πίνδου (28 Οκτωβρίου – 13 Νοεμβρίου 1940) η Ι Μεραρχία ήταν αυτή που αντιμετώπισε επιτυχώς την ιταλική μεραρχία «Τζούλια», η οποία είχε επιτεθεί στον τομέα τής Πίνδου. Η απόκρουσή της ανέτρεψε τα σχέδια του Ιταλού δικτάτορα Μπ. Μουσολίνι για ταχεία προέλαση και κατάληψη της Ελλάδος. Στην Τιτανομαχία του Υψώματος 731 (9-24 Μαρτίου 1941), κατά την οποία οι Έλληνες απέκρουσαν την καλά προετοιμασμένη μεγάλη Εαρινή Ιταλική Επίθεση και ταπείνωσαν τον Μουσολίνι, που παρακολουθούσε από κοντά την πολυήμερη μάχη, πρωταγωνιστές κατά τις πρώτες ημέρες ήταν και πάλι οι Θεσσαλοί, ιδίως δε το 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων, στο οποίο υπηρετούσαν κυρίως Τρικαλινοί και Καρδιτσιώτες, σημειώνει ο κ. Θεόδωρος Νημάς.

Μιλώντας ο κ. Νημάς για την Τιτανομαχία του Υψώματος 731, τονίζει πως η Ιταλική Εαρινή Επίθεση άρχισε στις 6 π.μ. της 9ης Μαρτίου 1941 σε ολόκληρο τον τομέα της Ι Μεραρχίας, ο οποίος συγκλονίστηκε από ορυμαγδό εκρήξεων βλημάτων πυροβολικού παντός διαμετρήματος και βαρέων όλμων που κράτησε δυόμιση ώρες. Τα πάντα ανασκάφτηκαν από 100.000 βλήματα που έπεσαν στις ελληνικές θέσεις. Το μανιακό σφυροκόπημα συγκεντρωνόταν στα υψώματα 731 και Μπρέγκου Ράπιτ, καθώς και στο Κιάφε-Λούζιτ, τα οποία υπεράσπιζε το 5ο Σύνταγμα Πεζικού.

 Με το φως της ημέρας στα 400 πυροβόλα και τους 300 βαρείς όλμους προστέθηκαν και τα πυρά της ιταλικής αεροπορίας (περίπου 190 αεροσκάφη στον κεντρικό τομέα). Ήδη το ύψ. 731 είχε κατεβεί κατά 5 μέτρα! Στις 9 το πρωί, συνεχίζει ο κ. Νημάς, άρχισε η κανονική επίθεση κατά των Υψωμάτων 731 και Μπρέγκου Ράπιτ από το ιταλικό πεζικό, το οποίο προχωρούσε με τη βεβαιότητα ότι στα υψώματα αυτά δεν θα υπήρχε πια κανένας ζωντανός. Όμως, με την βοήθεια του ελληνικού πυροβολικού, οι Έλληνες έκαναν το θαύμα. Οι επιζώντες Έλληνες μαχητές την κατάλληλη στιγμή βγήκαν από τα χαρακώματά τους και με εφόπλου λόγχη και την κραυγή «ΑΕΡΑ» αντεπιτέθηκαν στους πολυάριθμους Ιταλούς, οι οποίοι αποκρούστηκαν και υποχώρησαν καταδιωκόμενοι. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε έως 5 φορές την ημέρα και για πολλές ημέρες. Κατά τις τέσσερις πρώτες ημέρες της Εαρινής Ιταλικής Επιθέσεως, στα Υψώματα 731 και Μπρέκου Ράπιτ, όπου ήταν ταγμένο το 5ο Σύνταγμα Πεζικού, οι απώλειες ήταν: Αξιωματικοί νεκροί 6 και τραυματίες 8. Οπλίτες νεκροί 119 και τραυματίες 425, εξαφανισθέντες δε 27. Συνολικά οι εκ του Νομού Τρικάλων νεκροί του Πολέμου (αξιωματικοί και οπλίτες) είναι 441.

Το χρονικό των σύγγχρονων Θερμοπυλών στο Ύψωμα 731

9 Μαρτίου 1941, Κυριακή της Ορθοδοξίας, Μνήμη των Αγίων Σαράντα, ώρα 06:00
το πρωί. Η τιτανομαχία ξεκινά. Δαυίδ εναντίον Γολιάθ! Ψυχή εναντίον
μετάλλου! 300 πυροβόλα στρέφουν τις κάννες τους στο ύψωμα 731, το οποίο
σφυροκοπείται ακατάπαυστα με βλήματα πυροβολικού ποικίλου διαμετρήματος.
Έπεσαν σύνολο 100.000 βλήματα μέσα σε δύο ώρες! Σε μισή ώρα δεν είχε
μείνει δέντρο όρθιο στην κορυφή, σε μιάμιση ώρα τα πάντα ανασκάφτηκαν
και σε δύο ώρες το ύψωμα είχε ρημαχτεί ολοσχερώς! «Και οι πέτρες γίναν άχνη!»Φώναξε
ενθουσιάσμένος ο Μουσολίνι που έβλεπε με τα κυάλια του από απέναντι! Τι
να δει δηλαδή; Παντού αιωρούνταν σκόνη και καπνός! Και δίνει το πράσινο
φως για την επίθεση των πεζοπόρων τμημάτων.

 Το Ελληνικό Πυροβολικό προσπάθησε από την πλευρά του με πυρά ανάσχεσης
να ανακόψει την προέλαση των τμημάτων αυτών και προξένησε σημαντικές
απώλειες. Δεν επαρκούσαν όμως για να ανακόψουν την εχθρική επίθεση,
οπότε και οι Ιταλοί ξεπερνούν το φραγμό των πυρών αυτών και αρχίζουν την
ανάβαση στο ύψωμα. Προχωρώντας, και σε απόσταση 50 μέτρων από την
κορυφή, αντιλήφθηκαν ότι δεν επέζησε κανείς από το σφοδρό βομβαρδισμό
του υψώματος και περιχαρής ανακοινώνουν μέσω ασυρμάτου την πρώτη τους
νίκη, την κατάληψη του υψώματος 731. Ένα χαμόγελο διαγράφεται στο
πρόσωπο του Μουσολίνι, ο οποίος δέχεται με χειραψίες τα συγχαρητήρια των
στρατηγών του. Η ήττα των Ελλήνων φάνταζε κοντινή.
Όμως τότε έγινε ένα θαύμα. Μέσα από τα χώματα, τις πέτρες, τα
κομματιασμένα συρματοπλέγματα και τους ξεκοιλιασμένους γαιόσακους,
φάνηκαν να ξεπετάγονται άνθρωποι! Ή μήπως δεν ήταν άνθρωποι αλλά
μετενσαρκώσεις αρχαίων πολεμιστών; Όχι! Ήταν οι λιγοστοί Έλληνες του
Κασλά, οι ηρωικοί υπερασπιστές του υψώματος, που ήθελαν να μετατρέψουν
την επιχείρηση της Άνοιξης του Μουσολίνι σε πραγματικό εφιάλτη!
Μαυρισμένοι από τους καπνούς των εκρήξεων με τα χώματα να πέφτουν από
πάνω τους, οι Έλληνες ανασηκώθηκαν, έσφιξαν στο μάγουλο το όπλο,
σημάδεψαν, και άρχισαν να ρίχνουν στο ψαχνό. Οι Ιταλοί αιφνιδιάζονται
και καθηλώνονται. Βλέπουν κι άλλους να ξεπετάγονται σα μανιτάρια από το
έδαφος και με την ιαχή «Αέρα» να ορμούν καταπάνω τους! Το μπόι τους
έφτανε ίσα με τον ουρανό! Κι εκεί που προχωρούσαν σίγουροι και
περήφανοι, τώρα υποχωρούν άτακτα καταδιωκόμενοι από τους εξαγριωμένους
Έλληνες.

Ο Μουσολίνι απογοητευμένος πετά τα κιάλια του κάτω! Ρωτά ξανά και ξανά
με ποιους τα βάλανε. Μήπως με αρχαίους Θεούς, ή μήπως με φαντάσματα; Ή
ακόμα χειρότερα με δαίμονες που ξεπετάγονται από τη γη;
Και το ύψωμα σφυροκοπείται από το Ιταλικό Πυροβολικό και πάλι και πάλι
και πάλι, με αμείωτη ένταση. Όλμοι, πυροβόλα κάθε διαμετρήματος, ακόμα
και η αεροπορία πήρε μέρος στις απεγνωσμένες προσπάθειες για την
εκπόρθηση του υψώματος. Μάταια όμως! Τα Συντάγματα και οι Ιταλικές
μονάδες διαλύονται η μία μετά την άλλη με τα πτώματα να μαζεύονται και
να πληθαίνουν μπροστά από το ύψωμα. Οι Έλληνες στρατιώτες όμως, μπορεί
να λιγοστεύουν μέρα με τη μέρα, αλλά παραμένουν αμετακίνητοι στις θέσεις
τους. Η νύχτα τους έβρισκε όλους εξαντλημένους, αλλά δε ζητούν, παρά
μόνο χειροβομβίδες και σκαπανικά εργαλεία. Και η εικόνα της φυγής των
Ιταλών θα επαναλαμβανόταν με συστηματική ακρίβεια για περισσότερο από
δύο εβδομάδες.

 11 Μαρτίου 1941: Οι Ιταλοί αλλάζουν τακτική και εκμεταλλευόμενοι την
πυκνή ομίχλη που επικρατούσε εκείνο το πρωινό, και χωρίς προπαρασκευή
Πυροβολικού, περνούν απαρατήρητοι από τα πλάγια του υψώματος, μέσα από
μια χαράδρα, ώστε να βγουν στην πλάτη των Ελληνικών γραμμών και να τους
περικυκλώσουν. Στέκονται όμως πάρα πολύ άτυχοι. Πρώτον, διότι από τυχαίο
γεγονός γίνανε αντιληπτοί από το ΙΙΙ/19 Τάγμα Σερρών με Διοικητή το
Λοχαγό Κουτρίδη, το οποίο ερχόταν να αντικαταστήσει το εξαντλημένο από
τον αγώνα ΙΙ/5 Τάγμα των Θεσσαλών και δεύτερον διότι η ομίχλη, κατά τη
διέλευσή τους μέσα από τη χαράδρα διαλύθηκε. Τότε, Θεσσαλοί και
Μακεδόνες περικύκλωσαν τη μονάδα των Μελανοχιτώνων, των πιο φανατικών
Ιταλών στρατιωτών. Το πυρ γενικεύτηκε και ακολούθησε πραγματική σφαγή:
250 νεκροί Ιταλοί, 501 αιχμάλωτοι! Το φάσμα μιας νέας ταπεινωτικής ήττας
για τους Ιταλούς γινόταν πραγματικότητα.
14 Μαρτίου 1941: Ημέρα κομβικού σημείου. Οι Ιταλοί μετά από μέρες,
καταφέρνουν να ανέλθουν στο ύψωμα 731 και όλα πλέον κρέμονται από μία
κλωστή. Η ελληνική ανδρεία όμως, σαν βρόντος από κάπου ψηλά αντιλαλεί
και μια κραυγή ακούγεται, που πάντοτε σημαίνει πολλά και κάνει τους
εχθρούς να κοντοστέκονται: «Αέραααα»!
Ο Λοχαγός Κουτρίδης επικεφαλής μιας
μικρής ομάδας επιχειρεί την ανακατάληψη του υψώματος. Όλοι παίρνουν
θάρρος και τον ακολουθούν. Πλέον, πάνω στο αιματοβαμμένο ύψωμα, Έλληνες
και Ιταλοί, δεν πολεμούν συμβατικά. Παλεύουν, με γροθιές, με ξιφολόγχες,
με πέτρες, μπερδεμένοι αναμεταξύ τους, σκληροί, αλύγιστοι, φονικοί.
Δεν
ήταν άνθρωποι, αλλά φρενιασμένα θηρία. Οι Ιταλοί ανησυχούν. Τα πράγματα
θα πάνε ξανά στραβά γι’ αυτούς. Πράγματι, η κατοχή του υψώματος από
μέρους τους αποδείχτηκε πρόσκαιρη, ενώ οι Μεραρχίες Κάλιαρι, Πούλιε και
Μπάρι εξολοθρεύτηκαν στην κυριολεξία! Περίπου 12.000 Ιταλοί αξιωματικοί
και οπλίτες κείτονταν νεκροί μπροστά από το 731, και αυτό κάθε άλλο παρά
απαρατήρητο μπορούσε να περάσει. Άγγιζε τα όρια της παραφροσύνης, ενώ η
δυσωδία άρχιζε να γίνεται ιδιαίτερα ενοχλητική για τους Έλληνες
στρατιώτες.

19 Μαρτίου 1941: Από την αυγή το εχθρικό πυροβολικό και οι όλμοι
εντείνουν τα πυρά τους και ο ρυθμός που ακολουθούν είναι καταιγιστικός.
Προμηνύεται αποφασιστική μάχη. Το πυροβολικό σταματά, όμως ένας βόμβος
ακούγεται! Άρματα! Ο Μουσολίνι παίζει και το τελευταίο του χαρτί. Τα
ερπυστριοφόρα, αφού πέρασαν από τη χαράδρα με τα 12.000 πτώματα,
κονιορτοποιώντας ότι υπήρχε μπροστά τους, άρχισαν να ανεβαίνουν
ανενόχλητα το ύψωμα, μιας και από Ελληνικής πλευράς απουσίαζαν τα
αντιαρματικά όπλα. Τα άρματα δεν ήταν μόνα τους! Τα συνόδευαν 200 άντρες
«Αρντίτι». Ο όρος σημαίνει «Παθιασμένοι πολεμιστές».
Οι Έλληνες πολεμιστές όμως αποδεικνύονται πιο παθιασμένοι. Ξεκινούν ένα
είδους πετροπόλεμο με χειροβομβίδες και μολότοφ εναντίον των αρμάτων,
ενώ ορμούν εναντίον των «Αρντίτι» με τις λόγχες πάνω στα όπλα. Οι
γενναίοι του Μουσολίνι καταβάλλουν απεγνωσμένη προσπάθεια για να πείσουν
τους αντιπάλους τους ότι δεν πτοούνται. Αγωνίζονται να επιδείξουν
περιφρόνηση ακόμα και γι’ αυτή τη ξιφολόγχη, όμως πάνω στον πανικό και
στην ένταση τα πράγματα γίνονται χειρότερα γι’ αυτούς, όταν επεμβαίνουν
τα άρματα μάχης που τους συνοδεύουν. Τα θεριστικά πυρά τους δεν
ξεχωρίζουν Έλληνες από Ιταλούς και η κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Και πάλι όμως ο Λοχαγός Κουτρίδης έρχεται να βγάλει τα κάστανα από τη
φωτιά. Μαζί με τον Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Ρούντο στήνουν ένα βαρύ πολυβόλο
με διατρητικές σφαίρες και βάλλουν εναντίον των αρμάτων. Και η μάχη
γίνεται ακόμα σκληρότερη, αφού τραυματίες και ακρωτηριασμένοι ακόμα,
σέρνονται στο έδαφος για να αποτελειώσουν αντίπαλους τραυματίες. Μια
τελευταία πλευρική αντέφοδος των Ελλήνων δίνει το σύνθημα για την αρχή
του τέλους αυτής της φοβερής σφαγής. Τα άρματα αποχωρώντας
καταστρέφονται, άλλα από το Ελληνικό Πυροβολικό και άλλα γλιστρώντας και
κατρακυλώντας στις πλαγιές του 731.

22 Μαρτίου 1941. Όλα μοιάζουν να τελειώνουν. Ο Μουσολίνι αποχωρεί
ντροπιασμένος και αηδιασμένος, ενώ Ιταλοί κήρυκες παρουσιάζονται μπροστά
από τις Ελληνικές γραμμές ζητώντας ανακωχή, για να μαζέψουν τα πτώματα
τα οποία ανήλθαν στον εξωφρενικό αριθμό των 14.000! Ο Υπολοχαγός
Λαυρεντίδης μεταβαίνει στο Ιταλικό στρατόπεδο, θέτοντας αυτός δικούς του
όρους φυσικά, για την κατάπαυση του πυρός, οι οποίοι δε γίνονται δεκτοί
από την Ιταλική πλευρά. Αποχωρώντας όμως, οι Ιταλοί δεν του έδεσαν τα
μάτια ως όφειλαν. Έτσι είχε την ευκαιρία να σημειώσει σημαντικές θέσεις
(καταυλισμούς, αποθήκες), για τις οποίες ενημέρωσε το Ελληνικό
Πυροβολικό, το οποίο στη συνέχεια έκανε τη δέουσα χρήση αυτών των
σημαντικών πληροφοριών. Και οι εχθροπραξίες συνεχίζονται.

Νύχτα 23 προς 24 Μαρτίου 1941: Τελευταία απόπειρα κατάληψης του υψώματος με διπλή επίθεση στις 01:30 και στις 03:00
τα χαράματα. Λόγω του μικρού αριθμού των αντρών και των λίγων
πυρομαχικών που διέθεταν, η επίθεση αποκρούστηκε με μπουκάλια μολότωφ,
τα οποία οι Έλληνες στρατιώτες τα έσκαγαν κυριολεκτικά πάνω στα πρόσωπα
των Ιταλών στρατιωτών. Οι εξαγριωμένοι Έλληνες δε σταμάτησαν εκεί, αφού
με τόσες ημέρες μάχης, η υπομονή τους είχε εξαντληθεί. Τους καταδίωξαν,
πέρασαν τη χαράδρα με τους χιλιάδες νεκρούς κι έφτασαν – ω του θάρρους
τους – μπροστά από τις ιταλικές γραμμές! Επικράτησε πανικός στο ιταλικό
στρατόπεδο, αφού μόνο αυτό δεν περίμεναν να δουν: μια χούφτα Έλληνες να
τραγουδούν σαν τρελοί μπροστά από τις ιταλικές γραμμές ειρωνικά και
χλευαστικά το «Κορόιδο Μουσολίνι»! Φύγανε μετά από ώρα, στα πρώτα
κροταλίσματα των Ιταλικών πολυβόλων.

26 Μαρτίου 1941: Η σωτήρια ημέρα ήρθε! Η Γιουγκοσλαβία από φιλοαξονική,
εξαιτίας ενός πραξικοπήματος, εν μία νυκτί, προσφεύγει στο συμμαχικό
στρατόπεδο. Εκτεθειμένοι λοιπόν οι Ιταλοί από τα ανατολικά, σταματούν
τις επιθέσεις σε όλο το μέτωπο, οπότε και οι υπερασπιστές του 731
αποδεικνύονται αληθινοί νικητές και παίρνουν, μετά από μέρες, βαθιές
ανάσες. Από περίπου 300 επέμειναν μόνο 70!
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η μάχη του υψώματος 731 έκρινε τον Β΄
Παγκόσμιο πόλεμο. Αν οι Ιταλοί έσπαγαν τις Ελληνικές γραμμές, τότε ο
Χίτλερ δε θα επέμβαινε στην Ελλάδα. Αντιθέτως όμως επενέβηκε και οι
επιπτώσεις ήταν ιδιαιτέρως σοβαρές. Πιο συγκεκριμένα, καθυστέρησε να
επέμβει αργότερα στη Ρωσία, με αποτέλεσμα να τον πιάσει ο ρωσικός
χειμώνας και να καθηλωθούν οι στρατιές του στα χιόνια και στις πολικές
θερμοκρασίες.

Στο ύψωμα 731 δεν υπάρχουν πια βελανιδιές, αλλά το αίμα έχει ποτίσει βαθιά τη γη. Σε 17 ημέρες οι Ιταλοί εξαπέλυσαν περίπου 26 επιθέσεις. Τα πτώματά τους είχαν χρησιμεύσει για προπύργιο του ρημαγμένου λόφου. Πλέον ο τίτλος «731» είναι πλασματικός, αφού το ύψωμα έχει «κοντύνει» από τους αδιάκοπους βομβαρδισμούς και σήμερα ονομάζεται 729. Αυτοί όμως που
πολεμούσαν επάνω του είχαν «ψηλώσει», είχαν αποδειχτεί πραγματικοί γίγαντες. Δικαίως λοιπόν οι «Φίλοι της Ιστορίας Ν. Καρδίτσας»
έγειραν ένα μικρό μνημείο στο σημερινό 729, το οποίο θυμίζει τη σύγχρονη τιτανομαχία, που δυστυχώς ουδείς θυμάται και τιμά. Ας ελπίσουμε λοιπόν αυτές οι λίγες γραμμές να μας θυμίσουν τα κατορθώματα των προγόνων μας, ενθυμήσεις που τόσο έχουμε ανάγκη στις μέρες μας.