Αφιέρωμα για τα 70 χρόνια της ΔΕΗ

Στις 7 Αυγούστου του έτους 1950, ιδρύεται στη χώρα μας, με τον Ν. 1468, η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, η γνωστή σε όλους μας ΔΕΗ.

Ο ιστότοπός μας (ypethe.gr) επιλέγει να τιμήσει την επέτειο των 70 χρόνων, αυτής της τόσο σπουδαίας και σημαντικής (για την χώρα μας) επιχείρησης, παρουσιάζοντας ένα ειδικό αφιέρωμα για την πορεία της ΔΕΗ, την εξέλιξη της ηλεκτροπαραγωγής στην Ελλάδα, το ενεργειακό ζήτημα συνολικά και την σημερινή πραγματικότητα (για την ενέργεια και την ΔΕΗ) όπως έχει διαμορφωθεί.

Εξ- άλλου, η Θεσσαλία αποτελεί ένα ξεχωριστό κομμάτι στην ιστορία της ΔΕΗ, δεδομένου ότι τα υδατικά προβλήματα και ο ενεργειακός τομέας στην περιοχή μας συνδέονται άρρηκτα με την πορεία της.

Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Πριν από την ίδρυση της ΔΕΗ, είχε προηγηθεί από το Ανώτατο Συμβούλιο Ανασυγκρότησης της Ελλάδας η κατάρτιση ενός τετραετούς προγράμματος οικονομικής ανόρθωσης (1948), στα πλαίσια του "Σχεδίου Μάρσαλ", το οποίο περιέλαβε και το πρόγραμμα εξηλεκτρισμού της χώρας μέσω παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας σε οκτώ (8) ποταμούς. Στην συνέχεια η τότε Κυβέρνηση αποφάσισε να συμβληθεί με την Αμερικανική εταιρεία Ebasco Services Ink. (Α.Ν 1566/50), η οποία ανέλαβε έκτοτε την διεύθυνση ανάπτυξης και την λειτουργία του εθνικού συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας, οργανώνοντας την ΔΕΗ στην κατεύθυνση της υδροηλεκτρικής και λιγνιτικής εκμετάλλευσης.

Έτσι την επόμενη χρονιά(1951) αρχίζει αμέσως η εφαρμογή της πρώτης φάσης του προγράμματος εξηλεκτρισμού, με κεφάλαια που προήλθαν από τον κρατικό προϋπολογισμό, τις πολεμικές επανορθώσεις και το σχέδιο Μάρσαλ.

Στην πρώτη αυτή φάση περιλαμβάνονταν ο σχεδιασμός και η κατασκευή τεσσάρων (4) υδροηλεκτρικών μονάδων (Άγρας, Λούρος, Λάδωνας και Αχελώος) και μιάς (1) θερμικής μονάδας (Αλιβέρι Εύβοιας), με παράλληλη ανάπτυξη του πρώτου δικτύου μεταφοράς και διανομής της ενέργειας.

Τέσσερα χρόνια αργότερα (1955) εκπονήθηκε η δεύτερη φάση του προγράμματος εξηλεκτρισμού (η οποία εγκρίθηκε το 1957). Στο πρόγραμμα αυτό εντάχθηκε ο Ατμοηλεκτρικός Σταθμός Πτολεμαίδας (που παραδόθηκε το 1959) και ο «θεσσαλικός» Υδροηλεκτρικός Σταθμός Ν. Πλαστήρα (που παραδόθηκε το 1960, ενώ η παραγωγή άρχισε το 1962) επί του ποταμού Ταυρωπού ή Μέγδοβα - παραπόταμου του Αχελώου. Παράλληλα εκπονήθηκαν μελέτες και για άλλα ΥΗ έργα, κυρίως επί του ποταμού Αχελώου.

Η χρηματοδότηση των έργων της δεύτερης φάσης προήλθε αφενός από έσοδα της ΔΕΗ, αφετέρου από ξένες πιστώσεις, ομολογιακά δάνεια και (ένα μικρό μέρος) από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Με το κλείσιμο αυτής της περιόδου, λήγει πλέον η σύμβαση του Ελληνικού Δημοσίου με την Ebasco και η ΔΕΗ « αυτονομείται», ενώ το σύνολο των τομέων ευθύνης (διαχείριση, λειτουργία εθνικού συστήματος, διεύθυνση) «περνάει» πλέον σε αμιγώς Ελληνική διοίκηση (1.1.1956). Την ίδια χρονιά περιέρχεται στην ΔΕΗ το αποκλειστικό προνόμιο παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που είχε ως συνέπεια την εξαγορά διάσπαρτων δημοτικών και ιδιωτικών εκμεταλλεύσεων ηλεκτρικής ενέργειας που υπήρχαν έως τότε στην χώρα μας, παρά τις πιέσεις από μέρος του πολιτικού κατεστημένου (κυρίως βουλευτές περιφέρειας) που αντιδρούσε.

(Σημείωση : στην κατηγορία αυτών των επιχειρήσεων ενέργειας που εξαγοράστηκαν, περιλαμβάνεται και ο αντίστοιχος οργανισμός της Λάρισας - ΟΥΗΛ - του οποίου το αντίστοιχο τμήμα του απορροφήθηκε από την ΔΕΗ, όπως καταγράφεται στο «ΑΦΙΕΡΩΜΑ – Αριστείδης Λαμπρούλης, Κεφάλαιο ΙΙ. » (δες εδώ {1} τον σχετικό σύνδεσμο).

Ο κύριος όγκος αυτών των εξαγορών ολοκληρώνεται το 1960, με το «πέρασμα» στη ΔΕΗ της εμβληματικής ιδιωτικής Ηλεκτρικής Εταιρείας Αθηνών - Πειραιώς. Συνολικά κατά την περίοδο 1956 έως 1968, εξαγοράστηκαν από την ΔΕΗ 415 εταιρείες, εδραιώνοντας οριστικά την κυριαρχία της στον ενεργειακό τομέα και προσφέροντας πλέον στο σύνολο των καταναλωτών ενιαίο τιμολόγιο ηλεκτρικού ρεύματος.

Την ίδια περίοδο η ΔΕΗ αναπτύσσεται χωρίς εμπόδια στους δύο άξονες του προγράμματός της, δηλαδή την αξιοποίηση των λιγνιτικών αποθεμάτων και του υδατικού δυναμικού των μεγάλων ποταμών της χώρας. Έτσι έως το 1975 είχαν ολοκληρωθεί και λειτουργήσει δύο μονάδες (λιγνιτικές) του ΑΗΣ Μεγαλόπολης, δύο μονάδες (λιγνιτικές) του ΑΗΣ Καρδιάς στην Κοζάνη, ο Ατμοηλεκτρικός Σταθμός στο Κερατσίνι Αττικής, καθώς και πολλοί νέοι Υδροηλεκτρικοί Σταθμοί (ΥΗΣ Κρεμαστών και Καστρακίου στον Αχελώο, Πολυφύτου στον Αλιάκμονα και Εδεσσαίου).

Κατά την δεκαετία 1980, εκτός από την ολοκλήρωση νέων λιγνιτικών μονάδων, εισήλθαν στο σύστημα νέοι ΥΗΣ (Πουρνάρι Ι, Ασωμάτων, Σφηκιάς/άντληση - ταμίευση, Στράτου Ι) και κατά την δεκαετία 1990 ο Αώος, το Πουρνάρι ΙΙ, ο Θησαυρός/άντληση - ταμίευση και η Πλατανόβρυση.

Είναι αξιοσημείωτο ότι από το 1989 και εντεύθεν δεν έχει ενταχθεί κάποιο νέο ΥΗΕ στον προγραμματισμό της ΔΕΗ, ενώ το τελευταίο υδροηλεκτρικό έργο (ΥΗΕ) που εντάχθηκε στο σύστημα είναι εκείνο του Ιλαρίωνα (Ν. Κοζάνης), κατά τα έτη 2014 - 2017.

Όλη αυτή η διαδρομή, κατέστησε την ΔΕΗ βασικό πυλώνα της μεταπολεμικής ανάπτυξης της χώρας μας και έναν από τους από τους πιο σημαντικούς - αναντικατάστατους τομείς κοινής ωφέλειας για τους Έλληνες πολίτες και την οικονομία γενικότερα. Σε μια Ελλάδα, ρημαγμένη από τον πόλεμο και τον εμφύλιο, με μια αγορά ενέργειας εντελώς αντιπαραγωγική και ιδιωτικοποιημένη, κατάφερε να ολοκληρώσει επιτυχώς το σπουδαίο εγχείρημα του εξηλεκτρισμού της χώρας, αναπτύσσοντας μια ισχυρή οργανωτική δομή και διαμορφώνοντας στελέχωση υψηλού επιπέδου και εμπειρίας, που επί πολλές δεκαετίες αποτέλεσαν στήριγμα για την ίδια την ΔΕΗ, για τους πολίτες αλλά και συνολικά για την οικονομία της.

Φυσικά η πορεία αυτή δεν εξελίχθηκε χωρίς εμπόδια. Υπήρξαν και έκτακτες καταστάσεις όπως π.χ. κατά την περίοδο της δικτατορίας (1967 - 1974), όταν απομακρύνθηκαν από την ΔΕΗ σημαντικά στελέχη για πολιτικούς λόγους. Να πως περιγράφει την περίοδο εκείνη ο πρώην διοικητής της Ραφαήλ Μωυσής στο βιβλίο του « Θα γίνει της ...Δεής» (Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ) : «....Απομακρύνθηκαν από την Επειχείρηση εξαιρετικά στελέχη, όπως ο μηχανικός Δημήτρης Συμεών, ένας από τα "τρία τέρατα ιδιοφυϊας" στο Πολυτεχνείο σύμφωνα με τους συμφοιτητές του (Ηλίας Γυφτόπουλος, Μιχάλης Αγγελόπουλος και Δημήτρης Συμεών). Ομοίως απομακρύνθηκε ο κορυφαίος οικονομολόγος και θρυλική μορφή της κατοχικής αντίστασης Θέμης Μαρίνος και άλλοι πολλοί. Οι Συνταγματάρχες έκλεισαν και τη Σχολή Ταχυρρύθμου Εκπαιδεύσεως Τεχνιτών, επειδή τη θεώρησαν ως άντρο κομμουνιστικής προπαγάνδας. Το αποκορύφωμα όμως της "κάθαρσης" ήταν η προσπάθεια εξασθένισης της επιρροής των διαφόρων συνδικαλιστικών σωματείων που ήταν, στην πλειοψηφία τους, δημοκρατικών φρονημάτων, με την δημιουργία μιας Γενικής Ομοσπονδίας Προσωπικού η οποία και θα τα "καπέλλωνε" . Φρόντισαν βέβαια να τη στελεχώσουν με ακραία δεξιά στοιχεία. Όλοι οι αναγνώστες έχουν ασφαλώς κουστά την ΓΕΝΟΠ ΔΕΗ, πολλοί λίγοι όμως θα γνωρίζουν ότι ιδρύθηκε επί Δικτατορίας με την απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών 262/27/2/1971. Είναι η ίδια ΓΕΝΟΠ ΔΕΗ, η οποία θα αναδεικνύονταν αργότερα σε υπολογίσιμο παράγοντα της πολιτικής σκηνής, με σημαντική δύναμη επιρροής, πάντα στο χώρο της Αριστεράς....»

Γ. Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΕΟΚ/ΕΕ

Το 1980 η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, την μετέπειτα Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Με την εξέλιξη αυτή υπήρξαν για την χώρα μας μεγάλες αλλαγές σε πολλούς τομείς, προσαρμόζοντας πλέον την νομοθεσία της στα πρότυπα της ΕΕ και σε νέα συστήματα διακυβέρνησης και λειτουργίας των κοινοφελών οργανισμών.

Στα πλαίσια αυτά, το 1999 η ΔΕΗ μετατρέπεται σε Ανώνυμη Εταιρεία (ΑΕ) και η μετοχή της εισάγεται στο Χρηματηστήριο Αθηνών, διατηρώντας όμως το Ελληνικό δημόσιο την πλειψηφία των μετοχών της. Την ίδια περίοδο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε υποχρεώσει αρκετές εταιρείες ηλεκτρισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση να προχωρήσουν σε «διάσπαση» όσον αφορά στους τομείς παραγωγής, μεταφοράς - διανομής και πωλήσεων. Σε πρώτη φάση για την Ελλάδα έγινε αποδεκτή η διατήρηση των τομέων αυτών στην ΔΕΗ υπό ενιαία διοίκηση, με την υποχρέωση όμως η ΔΕΗ να μην δημιουργήσει πλέον η ίδια νέες μονάδες παραγωγής για την κάλυψη τφων συνεχώς αυξανόμενων αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας, διαμορφώνοντας πλέον ένα πεδίο επενδύσεων σε ιδιώτες παραγωγούς.

Στην μεταβατική αυτή περίοδο δεν υπήρξε ενδιαφέρον ιδιωτών για επενδύσεις, με αποτέλεσμα να ανακοπεί η ανάπτυξη του παραγωγικού δυναμικού της ΔΕΗ και η χώρα να απειλείται συχνά με «μπλακ - αουτ» λόγω ανεπαρκούς ισχύος των υφισταμένων μονάδων.

Η νέα αυτή πραγματικότητα κατά την έναρξη της νέας χιλιετίας οδήγησε τις Κυβερνήσεις της χώρας να «μεριμνήσουν» για περισσότερα κίνητρα σε ιδιώτες επενδυτές. Την περίοδο εκείνη εμφανίστηκε και η διάθεση φυσικού αερίου (Φ.Α.) από το εξωτερικό, οπότε ζούμε έκτοτε την «κυριαρχία» του στον ενεργειακό τομέα έως και σήμερα. Οι μεγάλες εταιρείες του χώρου επένδυσαν σε αρκετές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Φ.Α., τα κίνητρα των Κυβερνήσεων ήταν και παραμένουν σημαντικά, η απελευθέρωση της ενέργειας στη χώρα μας είχε ήδη συντελεστεί και η μονοπωλιακή παρουσία της ΔΕΗ στην ηλεκτροπαραγωγή υποκαταστάθηκε από μια ολιγοπωλιακή αγορά ιδιωτών και ΔΕΗ.

Οι εξελίξεις αυτές δεν επηρέασαν άμεσα την οικονομική ισχύ της ΔΕΗ, τουλάχιστον κατά την πρώτη δεκαετία του 2000. Όμως από τα τέλη αυτής της δεκαετίας, αφού την διέσπασαν, αφού της έκλεισαν τον δρόμο για νέες παραγωγικές επενδύσεις και αφού την διέβαλαν όσο μπορούσαν στην συνείδηση των Ελλήνω πολιτών, με αφορμή υπαρκτά ή όχι περιστατικά (συνδικαλιστές κ.λ.π.), άρχισε η «κατρακύλα» της ΔΕΗ, με αποτέλεσμα σήμερα να έχει ιδιαίτερα χαμηλή κεφαλαιοποίηση, έχοντας πλέον απωλέσει οριστικά την συνοχή της (ήδη αποσπάσθηκε ο τομέας των δικτύων κ.α) και την δυνατότητα για «οικονομία κλίμακας» που της προσέφερε η ενιαία έως τότε μορφή της.

Τέλος η δυνατότητα να προσφέρει τις υπηρεσίες της στους καταναλωτές με χαμηλό κόστος αποτελεί πλέον παρελθόν (δες στον παρακάτω σύνδεσμο {2} το κεφάλαιο Γ που αναφέρεται στο κόστος της ενέργειας σε ΕΕ και Ελλάδα).

Δ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Δεν γνωρίζουμε προφανώς ποια θα είναι από εδώ και στο εξής η πορεία της ΔΕΗ, Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται πλέον για μια επιχείρηση ιδιαίτερα ευάλωτη, αφενός για λόγους οικονομικούς, αφετέρου για το βαρύ φορτίο που της προσέθεσε η επί τόσα χρόνια στοχευμένη προπαγάνδα μείωσης του κύρους της ΔΕΗ, ακύρωσης της πραγματικής αξίας και προσφοράς, στην κοινή προσπάθεια μερίδας πολιτικών και ΜΜΕ να στρώσουν τον δρόμο στις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες που επεδίωξαν και πέτυχαν να αναλάβουν τα ηνία του ενεργειακού τομέα της χώρας, παραμερίζοντας το μεγάλο εμπόδιο που αποτελούσε για την επίτευξη των στόχων της η ΔΕΗ. Και όπως συνήθως συμβαίνει «δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται» !

Δείτε (ενδεικτικά) πως αναφέρεται στην ΔΕΗ ένας από τους εκπροσώπους της νέας ολιγοπωλιακής πραγματικότητας που δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας (δες εδώ {3} τον σύνδεσμο από την σχετική συνέντευξη στη Καθημερινή, 17/5/2020), όταν ερωτάται εάν τον «ανησυχεί ένα πισωγύρισμα της ΔΕΗ». Η απάντησή του είναι χαρακτηριστική :

« ......Ειλικρινά δεν αντιλαμβάνομαι γιατί πρέπει να μιλάμε για πισωγύρισμα της ΔΕΗ. Η ΔΕΗ, και η κυβέρνηση ως βασικός μέτοχός της, εμφανίζει σοβαρά δείγματα ότι αρχίζει, σε μεγάλο βαθμό, να αντιλαμβάνεται κάποια πράγματα. Απλοί βασικοί κανόνες του επιχειρείν. Μια επιχείρηση για να υπάρχει, πρέπει να είναι κερδοφόρος, να έχει ρευστότητα και να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις της προς την αγορά. Δεν είναι δυνατόν αυτές οι βασικές αρχές να ισχύουν για όλες τις επιχειρήσεις παγκοσμίως, και στην Ελλάδα, εκτός από τη ΔΕΗ. Δεν μπορεί να ισχύει το «λειτουργώ με τεράστιες ζημίες, δεν εισπράττω, και απλά χρωστάω στην αγορά». Αυτό είναι επιχειρηματικό παράδοξο. Είμαι αισιόδοξος ότι όλα αυτά είναι πλέον απόλυτα κατανοητά στη νέα διοίκηση της ΔΕΗ και η πορεία της είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, ή τουλάχιστον υπάρχει η πρόθεση. Βέβαια, οι δυνάμεις αδράνειας είναι τεράστιες και ο αγώνας της διοίκησης της ΔΕΗ δύσκολος. Ομως η ΔΕΗ εξηλέκτρισε την Ελλάδα, είναι ο βασικός πυλώνας του ηλεκτρισμού ακόμη και σήμερα, και με τις σωστές γενναίες αποφάσεις, και με συνέπεια στην εφαρμογή τους, είμαι βέβαιος ότι θα τα καταφέρει. Οι προϋποθέσεις υπάρχουν....». Τα σχόλια περιττεύουν.

Σήμερα η απολιγνιτοποίηση και η (μεταβατική υποτίθεται) κυριαρχία του φυσικού αερίου, σε συνδυασμό με τις ΑΠΕ, καθορίζουν τις εξελίξεις. Για όλα αυτά, καθώς και για την σύνδεση της Θεσσαλίας με τον τομέα της ενέργειας, έχουμε αναλυτικά αναφερθεί στο αφιέρωμα του ιστοτόπου μας για τον φετεινό εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος (δες εδώ {4} τον σχετικό σύνδεσμο), το οποίο σας καλούμε να μελετήσετε.

7 Αυγούστου 2020

Τάσος Μπαρμπούτης

Κώστας Γκούμας